Η Δημοκρατία αποτελεί κανόνα βίου και όχι αναλύσιμη έννοια. ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΚΑΚΛΑΜΑΝΗΣ.

Δημοκρατία είναι αυτό που όρισαν αυτοί που την έφτιαξαν, δηλαδή οι Αρχαίοι Έλληνες. Δημοκρατία ΔΕΝ είναι οτιδήποτε άλλο.

Σκοπός, άρα, του παρόντος άρθρου είναι να περιγράψει την Αρχαία Αθηναϊκή Δημοκρατία.    Υπάρχουν δύο μεγάλα προβλήματα σε αυτήν την προσπάθεια: Το ένα είναι ότι το υλικό που έχουμε, αποτελείται κατά 99% από κείμενα Ολιγαρχών και Ολιγαρχικών. Είναι δε ολοφάνερη η προσπάθειά τους να μειώσουν και να συκοφαντήσουν την Δημοκρατία. Αλλά ακόμη και όσοι αναγνώστες το κατανοούν αυτό, είναι αδύνατον να υπολογίσουν το πόσο η μιζέρια και το ψέμα σκοτώνουν και αφανίζουν το τελικό ζωντανό αποτέλεσμα. Ίσως η σύγκριση ανάμεσα στην Αφροδίτη της Κνίδου  και το Τέρας του Φρανκενστάϊν αποτελεί ένα έντιμο παράδειγμα, το οποίο φανερώνει την διαφορά! Διότι το παλλόμενο αριστούργημα της Δημοκρατίας όταν ζούσε, έφτιαχνε Πολιτισμό που στα μάτια μας φαντάζει ανυπέρβλητος, παρότι ψήγματα διαθέτουμε μόνον. Τώρα, οι καλύτεροι του σήμερα, πιάνουν τα κουρέλια του χτες και προσπαθούν «ν’αναστήσουν»  μια μικρή πτυχή της Δημοκρατίας. Κι όταν αυτό το κατορθώνουν με πολύ κόπο, μελέτη και μοναξιά, βλέπουν το λεπτεπίλεπτο και ευαίσθητο έργο τους να χάνεται  μέσα στο απέραντα εχθρικό και τοξικό περιβάλλον. Το δεύτερο πρόβλημα είναι τεράστιο, φαντάζει ανυπέρβλητο στην παρούσα φάση, δύσκολα το συλλαμβάνει η αντίληψη του ανθρώπου και δύσκολα αναλύεται επαρκώς. Θα το περιγράψουμε με δύο λέξεις: Κοινωνική Δυνατότητα (συλλογικό ασυνείδητο, κοινωνικές ηθικές, κλπ). Η δική μας Κοινωνική Δυνατότητα δεν μας επιτρέπει να αντιληφθούμε την δική τους. [Θα αφήσουμε την ανάλυσή του (προς το παρών)]. Καθώς λοιπόν, η Δημοκρατία είναι ένα κοινωνικό-πολιτικό σύστημα, αρκετά πολύπλοκο (πολλοί άνθρωποι-πολλές σχέσεις) και συνεχώς εξελισσόμενο-αυτορρυθμιζόμενο, είναι λογικό η μελέτη του από άτομα ή ομάδες που ζουν έναν «αντίθετο» τρόπο ζωής να είναι μερικός, αποσπασματικός, διαστρεβλωτικός και κουραστικά αντιφατικός.

Είναι γνωστό ότι η Δημοκρατία είναι «άγνωστη». Δεν υπάρχει κοινά αποδεκτός  ορισμός ή χαρακτηριστικά της. Από την άλλη πλευρά υπάρχουν χιλιάδες μελέτες, με χιλιάδες ορισμούς και αντίστοιχα χαρακτηριστικά. [Είναι και αυτός ένας τρόπος να συνεχίζει να παραμένει άγνωστη]. Το πρόβλημα δεν έγκειται στον πλουραλισμό των απόψεων ο οποίος είναι θεμιτός. Έγκειται στην «αναποφασιστικότητα» των κοινωνιών να υιοθετήσουν μια στάση, να απορρίψουν τις υπόλοιπες και να προχωρήσουν σε υλοποίηση, σε πράξη με βάση αυτήν τους την άποψη, την δόξα. Ας ασχοληθούμε αρχικά, με την Δημοκρατία ως  έννοια λεκτική. Αρχή Σοφίας, η των ονομάτων επίσκεψις.

Εμφάνιση της λέξεως – Βραχύ ιστορικό πλαίσιο: Η λέξη Δημοκρατία είναι χαμένη στο βάθος της αρχαιότητας. Όλοι οι Σοφοί (οι λεγόμενοι 7 Σοφοί) είχαν πει το ρητό τους για αυτήν. [Μάλλον είχαν πει πολλά και γι’αυτό εξαφανίστηκαν τα λεγόμενά τους.]  Υπάρχει όμως μια στιγμή, όπου η λέξη καθιερώθηκε και συνδέθηκε με την πιο λαμπρή στιγμή της Ελληνικής Ιστορίας:

Αθήνα, 462. Είμαστε 150 χρόνια μετά την Νομοθεσία του Σόλωνος, η οποία αποτέλεσε την βάση της Δημοκρατίας. Είμαστε 28 χρόνια μετά την μάχη του Μαραθώνα(490) και 18 μετά την Ναυμαχία της Σαλαμίνας(480). Η πρώτη έδωσε δόξα και εξουσία στους πλούσιους Αθηναίους οι οποίοι κυρίως πολέμησαν σε αυτήν. Η δεύτερη έδωσε δόξα και κατανόηση στους φτωχούς Αθηναίους. Δόξα για την τεράστια Νίκη και κατανόηση ότι μπορούν να νικούν και αυτοί και να επιβάλλουν την δική τους Βούληση στους πλουσίους, αντί να υπόκεινται σε αυτούς. Απέμενε να απαιτήσουν  το μερίδιό τους στην εξουσία. Η Αθήνα είναι χωρισμένη στα δύο. Οι πλούσιοι περιχαρακωμένοι στον Άρειο Πάγο (τον οποίον αποτελούν πλούσιοι πρώην Επώνυμοι Άρχοντες) έχουν τον έλεγχο. Οι φτωχοί, ώριμοι όσο ποτέ από το νομικό καθεστώς του Σόλωνος -το οποίο λειτουργεί επί 150 χρόνια συνεχώς- και τις κοινωνικές πιέσεις που ασκούν, καταλαμβάνουν δικαιώματα έναντι των πλουσίων. Ο Κίμων γιος του Μιλτιάδη, είναι η ηγετική μορφή των Ολιγαρχικών και της Αθήνας. Έχει διώξει τον Θεμιστοκλή ο οποίος πεθαίνει εξόριστος στην αυλή του Πέρση βασιλιά, αυτήν την χρονιά. Ένας καταστροφικός σεισμός στην Σπάρτη γίνεται αιτία θανάτου πολλών Σπαρτιατών, με φυσικό αποτέλεσμα να ξεσηκωθούν όλοι οι καταπιεσμένοι (είλωτες κ.α.). Αρχίζουν να συρρέουν  Ολιγαρχικοί από διάφορα μέρη της Ελλάδας για να βοηθήσουν τους εναπομείναντες Σπαρτιάτες να καταπνίξουν την επανάσταση. Ένας από αυτούς είναι και ο Κίμων ο Αθηναίος.  Μαζί του βρίσκονται λίγες  χιλιάδες πλουσίων Ολιγαρχών Ιππέων. Όταν έφυγε η αφρόκρεμα των Ολιγαρχικών, θεώρησαν οι ..Υπόλοιποι ότι έφτασε η ώρα να κάνουν την κίνησή τους. Με επικεφαλής τον Εφιάλτη και τον Αρχέστρατο κινητοποιούν τους Πολίτες σε Αθήνα και Πειραιά. Περνάνε ψήφισμα  να παρθεί η εξουσία από τον Άρειο Πάγο και να δοθεί στα Λαϊκά δικαστήρια της Ηλιαίας και την Εκκλησία του Δήμου. Το κίνημα πετυχαίνει τους σκοπούς του με άνεση (αναίμακτα). Από εκείνη την στιγμή ξεκινά ένα νέο πολίτευμα (ένα από τα πολλά των Αθηνών). Το όνομά του είναι Δημοκρατία.

Τι σημαίνει η λέξη Δημοκρατία: [Δήμος + Κράτος].

Δημοκρατία ονομάζεται το Κράτος (Ισχύς, Εξουσία) του Δήμου, δια του οποίου ο Δήμος επιβάλλει την βούλησή του, επί του πληθυσμού του ευρισκομένου εντός της επικράτειάς του.

Βούληση του Δήμου: Συνισταμένη πολιτική βούληση των Δημοτών, δηλαδή σύνθεση των ατομικών βουλήσεων. [Η συνισταμένη Βούληση κραττεί, εν όσω δεν έχουν μεταβληθεί οι συνιστώσες της].

Βούληση του Δημότη: Η «Δόξα» του Δημότη, δηλαδή ό,τι αυτός νομίζει (δοκεί αυτώ).

Οι βουλήσεις των δημοτών θεωρούνται ισότιμες, υπό την έννοια ότι έκαστος εξ αυτών, έχει το δικαίωμα να προτείνει ελευθέρως, ό,τι νομίζει: «δοκεί αυτώ». Μοναδικό κριτήριο είναι η κρίση των άλλων Δημοτών. Οι αποφάσεις και οι διαδικασίες προκύπτουν από την Βούληση του Δήμου.

[Μικρό σχόλιο: Η παραπάνω πολιτειακή δομή, καταδεικνύει, απουσία Θεού, Αξιώματος. Είναι 100% υλιστική και φυσική. Προκαλούμε τους εχθρούς της, να βρουν κάτι καλύτερο. Αλλοιώς…χάσατε!]

Ο παραπάνω ορισμός και η ανάλυσή του δεν είναι πλήρης, εάν δεν τονιστεί η σημασία του Κράτους: Το Κράτος είναι μορφή Βίας, είναι επιβολή. Το Κράτος και η Βία είναι αδέλφια, στην αρχαία ελληνική μυθολογία. Η Πειθώς μόνη της, δεν εγγυάται αποτελέσματα, εάν δεν κυριαρχεί η τεράστια σκιά της Βίας, δηλαδή η Απειλή. Τότε η Πειθώς καταφέρνει θετικά αποτελέσματα. [ Ή όταν το συμφέρον είναι κοινό].  Ο Δημότης δεν μπορεί να είναι μόνον ΠΟ-λίτης, πρέπει να είναι και ΟΠ-λίτης. Εάν αυτά τα δύο χαρακτηριστικά δεν είναι στην σωστή αναλογία και αρμονία δεν έχουμε Δημοκρατία, αλλά κάτι άλλο.

Π.χ.: Οι Σπαρτιάτες δεν ήταν ίσοι πολιτικά (Όμοιοι, Γερουσία, Βασιλιάδες, Έφοροι), αλλά ήταν ίσοι στρατιωτικά, ως Οπλίτες (Όμοιοι). Δεν είχαν Δημοκρατία, αλλά Ολιγαρχία. Οι Αθηναίοι έως το 462 είχαν Δημότες (σχεδόν) ίσους Πολιτικά, αλλά (πολύ) άνισους στρατιωτικά. Έτσι οι θήτες ήταν δεύτερης κατηγορίας πολίτες. Όταν όμως με την «ειρηνική» επανάσταση του Εφιάλτη πήραν τα όπλα και ξεσηκώθηκαν, πέρασαν έναν Νόμο να είναι η Εκκλησία του Δήμου και τα Λαϊκά Δικαστήρια (Ηλιαία) ανώτερα όργανα και όχι ο Άρειος Πάγος. Δηλαδή να εξουσιάζουν αυτοί που ήταν πολλοί (και φτωχοί) και όχι οι λίγοι πλούσιοι. Χωρίς όπλα δεν θα τα κατάφερναν. Αυτό σημαίνει «Πειθώς». Αργότερα που επέστρεψαν οι Ολιγάρχες-Πολεμιστές, βρέθηκαν απέναντι σε πολλαπλάσιους αποφασισμένους και οπλισμένους θήτες (και όχι μόνο), οι οποίοι εξόρισαν τον αρχηγό τους, Κίμωνα. Έτσι επήλθε η Δημοκρατία.

Εδώ, είναι καλή στιγμή να επισημάνουμε ότι αυτό που φαίνεται για ταυτολογία [Δημοκρατία= Δήμος+Κράτος] παύει να είναι όταν εμβαθύνουμε στις έννοιες. Ας δώσουμε ένα παράδειγμα: Υπάρχει μια φήμη που κυκλοφορεί, ότι η λέξη Δημοκρατία είναι «κακή», διότι την εφηύραν  Ολιγαρχικοί Αθηναίοι για να καταδείξουν την «κακία» των Δημοκρατών, ή να τους συκοφαντήσουν, κλπ. Να πιστέψουμε δηλαδή, ότι επί 140 χρόνια δεν μπορούσαν οι Δημοκράτες -οι οποίοι διέπρεψαν σε κάθε τομέα της ζωής-, να βρουν μια λέξη που να τους εκφράζει και κράτησαν αυτήν που βρήκαν οι μισητοί τους αντίπαλοι για να τους μειώσουν; Δύσκολο, αλλά ακόμα και έτσι να ήταν, κάποιος πρέπει να μπει στον κόπο να μας εξηγήσει που είναι το κακό σε αυτήν την λέξη. Διότι όπως καταδείξαμε άνωθεν, η λέξη πάσχει μόνον από αυτό που ονομάζεται, Ωμή Ειλικρίνεια.

Χαρακτηριστικά της Δημοκρατίας: Όποια και να είναι, πρέπει να ειδωθούν  και χωριστά και μαζεμένα. Δηλαδή να δούμε το καθένα και να το περιγράψουμε ώστε να γίνει κατανοητό ως ξεχωριστό, αλλά ταυτόχρονα να «κάνει παρέα» και με τα άλλα, διότι μόνον έτσι θα λάβει την σπουδαιότητα που του πρέπει χωρίς να «κολλήσει» την γελοιότητα της υπερβολής. Παν μέτρον άριστον. Αυτό το φιλόδοξο σχέδιο μοιάζει με την σπείρα: Ένας κύκλος σε ανέλιξη. Σε κάθε στροφή προσθέτουμε και κάτι, οικοδομούμε τις σχέσεις του ενός χαρακτηριστικού με το άλλο. Κι αν η σπείρα λειτουργεί σαν το DNA, τότε η αρμονία της λειτουργίας είναι ένας παρήγορος φάρος [στο πηχτό σκοτάδι, ή την υπερβολική φωταγώγηση], ο οποίος δεν εγγυάται σιγουριά, αλλά εγγυάται ειλικρίνεια και χαρακτήρα. Επίσης πρέπει, εκτός από την περιγραφή του κάθε χαρακτηριστικού, να μνημονεύεται και το αντίθετο χαρακτηριστικό, ώστε να περιγράφεται καλύτερα το ζητούμενο και τα όριά του.

1. Ευθύνη (ατομική και κοινωνική): Η Δημοκρατία  χρειάζεται υπεύθυνους ανθρώπους. Αυτοί αποτελούν τον Δήμο. Αυτοί αποφασίζουν για όλα. Αυτή είναι η πιο σημαντική της διαφορά από την Ολιγαρχία. Διότι στην Ολιγαρχία αποφασίζουν λίγοι, άρα σκέφτονται δημ-ιουργικά λίγοι. Οι πολλοί υπόκεινται: ή εκτελούν, ή υφίστανται. Η Δημοκρατία απαιτεί από τα άτομα που απαρτίζουν τον Δήμο να σκέφτονται, να είναι δημι-ουργικοί, να παίρνουν οι ίδιοι τις αποφάσεις, να τις υλοποιούν, να έχουν το νου τους για απάτες ή δόλο από οποιονδήποτε και να επίστανται των πάντων. Εξ αιτίας αυτού του βασικού χαρακτηριστικού, προκύπτει η ανάγκη της καλλιέργειας της Παρρησίας, ή της Κλήρωσης κλπ. [θα αναλυθούν παρακάτω]. Για να αντιληφθούμε καλύτερα αυτό το χαρακτηριστικό της Δημοκρατίας, ας δούμε την θέση του Ατόμου (και της ατομικής ευθύνης) από την οπτική του Μαρξισμού-Λενινισμού. Εκεί το άτομο…ΔΕΝ είναι άτομο. Είναι τάξη. Ανήκει σε μια τάξη πολυπληθή, στριμωγμένο και πνιγμένο από χίλια «δίκια». Η περίφημη εργατική τάξη ή προλεταριάτο. Γιατί οι άλλες τάξεις είναι οι κακές. Όποιες και να είναι, όσες και να είναι,…δεν μετράνε. Ο Μαρξ και ο κολλητός του, έφτιαξαν –όπως ο Πλάτων- άλλη μια ιδανική κοινωνία. Όπως όλες οι ιδανικές κοινωνίες, είναι βουτηγμένη σε ένα απέραντο ψέμμα. Στην  ουσία είναι πολλά ψέμματα, όπου το ένα γεννάει τα άλλα και όλα μαζί περικυκλώνουν κάποιες βαρύγδουπες αλήθειες. Όπως ο Ωκεανός την ξηρά, όπως το σκοτάδι, το φως του φάρου. Διότι οι άνθρωποι ανήκουν στον εαυτό τους, στα πιστεύω τους. Αυτός που τους βάζει σε τάξεις, θέλει να τους ομογενοποιήσει, να τους παστεριώσει, να χάσουν την ατομικότητά τους, τον βηματισμό τους και έτσι να τους χειραγωγεί πιο εύκολα: Με το πάτημα ενός κουμπιού, με μια λέξη. Γι’αυτό ο Μαρξ έπνεε τα μένεα εναντίον του Στίρνερ, ο οποίος εκθείασε και ανέλυσε εξαιρετικά την φύση του ατομικού συμφέροντος, αλλά και τα χαρακτηριστικά του και μάλιστα «εν κινήσει», δηλαδή, λαμπρά+ζωντανά. Εξήγησε μάλιστα, γιατί το Κράτος απεχθάνεται και χειραγωγεί αυτήν την φυσική τάση. Μόνον ο Νίτσε βρήκε το θάρρος να στηρίξει αυτήν την σωστότατη θέση, όπου η κοινωνικότητα πρέπει να εξαντλείται σε συνεταιρισμούς οι οποίοι βοηθούν το άτομο να «περνάει καλά». Ο Μαρξ αντίθετα, θεώρησε χρέος του να φτιάξει άλλη μια θρησκεία και να καλέσει εκατομμύρια πιστούς, να δυστυχήσουν τόσο πολύ, μα τόσο πολύ! Όλα αυτά βέβαια είναι μια παλιά συνταγή. Όταν οι άνθρωποι φτάνουν στο σημείο να βρίσκουν το σωστό μονοπάτι για να ξεφύγουν από την εκμετάλλευση, οι φοβισμένοι Ολιγάρχες χρηματοδοτούν πολλά λαμόγια. Κάποια από αυτά τα λαμόγια, είναι οι νέοι προφήτες. Τι Βούδας, τι Χριστός, τι Μαρξ. Η δουλειά να γίνεται. Η επαναστατικότητα του 19^ου αιώνα στην Ευρώπη (1848, Άνοιξη των Εθνών) τρομοκράτησε τους κρατούντες. Έψαχναν έναν τρόπο να τους αποδιοργανώσουν, «να τους βάλουν τα δυο πόδια σε ένα παπούτσι». Έτσι εφευρέθηκε ο Μαρξισμός και η Αναρχία. Από γόνους της άρχουσας τάξης. Ρώσοι κυρίως «έχτισαν» την Αναρχία (+Προυντόν;) και κεντροευρωπαίοι τον Κομμουνισμό. Από μια άλλη γωνία, είναι αδύνατον να μην προσέξουμε πόσοι από αυτούς ήταν γόνοι τραπεζιτών άρα -και φυσικά- Εβραίοι. Είναι λογικό, αφού επί αιώνες είχαν αποκλειστικότητα στον τραπεζικό τομέα, χάρη στους ηγέτες του Χριστιανισμού. Τέλος το πολύ σημαντικό γεγονός, ότι έχοντας την κυριαρχία επιβάλλουν την κουλτούρα τους (και οι δούλοι αποκάτω, παριστάνουν τους ..εκστασιασμένους). Η Δημοκρατία φτιάχτηκε φυσικά, μέσα από τις ανάγκες των ανθρώπων και γι’αυτό είχε τόση επιτυχία. Κανένας δεν αποπειράθηκε να ενοχλήσει την Ατομικότητα και να την Μαζικοποιήσει. Ίσα ίσα, ο κάθε ελεύθερος Πολίτης είχε την ευθύνη των πράξεων και των λόγων του, σε απόλυτο βαθμό.
2. Βία: Η Βία ως φυσικό χαρακτηριστικό, (γήινο και εξωγήινο, ζωικό και φυτικό, τελικά και ανθρώπινο), ως εκφρασμένη βούληση, ως τάση κατάκτησης και επιβολής, ως έκφραση ζωής, υγείας, ως γενετήσια ορμή, είτε σε κοινωνικό, είτε σε ατομικό επίπεδο είναι τελείως φυσικό φαινόμενο, δηλαδή πέρα από περιστασιακές ηθικές, πέρα από το Καλό και το Κακό. Το εάν δεν συμφωνούμε με τα αποτελέσματά της, γιατί καταπιέζουν (ή έρχονται σε αντίθεση με) τις ηθικές αξίες που ο Χριστιανισμός μας γαλούχησε, δεν πρέπει να στέκεται εμπόδιο  στην κατανόηση του θέματος. Αυτή η προειδοποίηση γίνεται εξ αιτίας του «Παράδοξου του Μακιαβέλι», το οποίο συνίσταται στο ότι ο καημένος ο Μακιαβέλι, λέει κάτι τελείως φυσιολογικό (άρα καθόλου εντυπωσιακό) και εμείς οι σημερινοί χριστιανοί (ή χριστιανόπληκτοι) μένουμε άναυδοι, παγωμένοι, γουρλωμένοι σαν να βλέπουμε εξωγήινο. Το αυτό κάνουμε και με τον Θουκυδίδη, όταν διαβάζουμε την συνομιλία Αθηναίων-Μηλίων. Μας διαφεύγει δε το γεγονός, ότι «μας πέρασαν» αυτήν την αντιμετώπιση, μας χειραγώγησε  η αόρατη «κοινή γνώμη» και τώρα πια εμείς είμαστε η ορατή κοινή γνώμη.  [Απόδειξη αυτού είναι ότι συνεχώς γίνεται επίδειξη δύναμης από τους εκάστοτε δυνατούς-κραταιούς (ατομικές δοκιμές, U.S.A.- Γρενάδα κλπ) και οι σημερινοί χριστιανόπληκτοι «πολιτισμένοι»,  συνεχίζουν να εκπλήσσονται]. Με αυτά ως προηγούμενες εξηγήσεις ίσως κατανοήσουμε καλύτερα ένα παράδειγμα αγώνων Δημοκρατικών-Ολιγαρχικών της Μιλήτου. Επί 2 γενεές στην λαμπρή αυτή (πολιτιστικά και οικονομικά) Πόλη-Κράτος, είχαν εμφύλιο οι Ολιγάρχες=Πλουτίς με τους Δημοκράτες=Χειρομάχα. Λόγω ισοπαλίας έβαλαν διαιτητές από την Πάρο. Και αυτοί το «σφύριξαν» ισοπαλία. Η μελέτη τυρρανικών καθεστώτων βοηθά πολύ στην κατανόηση του θέματος.
3. Παρρησία: Ευθαρσής έκφραση της σκέψης, σχετικά με δημόσιες υποθέσεις.(Καστοριάδης).  [Ο Θερσίτης αποτελεί στον Όμηρο τον απόλυτο εκφραστή της Παρρησίας. Δημόσια στην Αγορά, αυτός ο απλός Οπλίτης, γιος –όμως- του Άγριου, κάνει χρήση της Παρρησίας, δείχνοντάς μας πως λειτουργεί. Η αντίδραση του Οδυσσέα, μοιάζει με αφύσικη υπέρβαση στο όλο σκηνικό. Είχε «μέσον» βλέπετε.]. Παρρησία είναι η τάση να λέγεται κάτι, εξ αιτίας της γενναιότητας και της αποφασιστικότητας να ειπωθεί, ενώ υπάρχει φόβος ή βεβαιότητα, ότι αυτό που θα ειπωθεί δεν θα αρέσει, ή θα ξεσηκώσει σοβαρές αντιδράσεις. Στην αρχαία Δημοκρατική Αθήνα καλλιεργούσαν την Παρρησία ως χαρακτηριστικό των Πολιτών, ώστε π.χ.: να βρει το κουράγιο ό,ποιος έβλεπε μια παγίδα, να ενημερώσει τον Δήμο πριν είναι αργά. Γι’αυτό δεν επέτρεπαν διακοπές στον ομιλούντα στην Εκκλησία του Δήμου («..ηρέμει,… μην τάραττε), τον στεφάνωναν (όσο μιλούσε) και τον σέβονταν. Αλλά και οι νόμοι του Σόλωνα 150 χρόνια νωρίτερα, εκπαίδευαν τον Πολίτη να συμμετέχει σε κάθε δρώμενο, σαν να τον αφορά προσωπικά.Π.χ.: «Εάν δεις κάποιον να αδικείται, μπορείς να κάνεις μήνυση σαν να έχεις αδικηθεί εσύ προσωπικά». Έτσι φρόντιζε η Πόλη να τονώσει το ηθικό των κατοίκων και να σφυρηλατήσει Πολίτες άξιους να υπερασπιστούν την Δημοκρατία.
4. Κλήρωση: Η κλήρωση υπήρξε ένα θεμελιώδες εργαλείο της Δημοκρατίας, καθώς δεν άφηνε περιθώριο σε κανέναν να θεωρήσει ότι γίνονται αδικίες, συνωμοσίες κλπ. Η Δημοκρατία με αυτόν τον θεσμό, έκανε ξεκάθαρο ότι όλοι έπρεπε να λαμβάνουν μέρος στα δημόσια αξιώματα, διότι αυτό αποτελούσε υποχρέωση. Έτσι ανάγκαζε όλους να μαθαίνουν, να συμμετέχουν, να προσέχουν τους άλλους οι οποίοι ήταν πιο ανίκανοι, ή πιο ανήθικοι. Η Ολιγαρχία μας λέει (δια στόματος Πλάτωνος και όχι μόνον), ότι ο «καλύτερος» πρέπει να αναλαμβάνει το κάθε πόστο. Στην πράξη όμως βλέπουμε ότι η διαφθορά και η ανικανότητα είναι μόνιμοι σύντροφοι της Ολιγαρχίας. Αντίθετα η Δημοκρατία με την κλήρωση ξεπερνά όλα αυτά τα προβλήματα και δημιουργεί ανωτάτου επιπέδου αποτελεσματικότητα. Οι ρίζες της Δημοκρατίας είναι πιο βαθιές από ότι νομίζουμε, καθώς οι θεοί του Ομήρου, με κλήρωση μοιράζουν τον κόσμο (Δίας, Άδης, Ποσειδών.)
5. Αιρετά: Όσο για θέσεις όπως των Δέκα στρατηγών οι οποίες ήταν από τις ελάχιστες μη κληρωτές, υπήρξε ένας απλός λόγος που εξαιρούνταν: Στρατηγός έπρεπε να είναι κάποιος, ο οποίος θα είχε αρκετά χρήματα για να πληρώσει τα έξοδα της εκστρατείας, σε περίπτωση ήττας. Ήταν δηλαδή, χορηγός πολέμου ο Στρατηγός. Γι’αυτό και όταν κέρδιζαν την μάχη, έπαιρνε την μερίδα του λέοντος από τα λάφυρα. Οπότε μόνον πλούσιοι (Περικλής), ή ικανοί (Ιφικράτης) γίνονταν στρατηγοί. Αλλά και πάλι, ήταν τουλάχιστον δέκα(10). Πολύ εύκολα δε, τιμωρούνταν από τον Δήμο (Μιλτιάδης, Κίμων, Περικλής, Αργινούσες κ.α. πολλοί).
6. Νόμος: Ο Κοινός Λόγος. Αυτός ο οποίος προκύπτει από τις διαδικασίες ΑΥΤΟθέσμισης, μιας κοινωνίας. Για το πόσο βασικός ήταν στην καθημερινή ζωή και νοοτροπία ΌΛΩΝ των Ελλήνων, ας προσέξουμε μια μικρή λίστα Γραπτών Νομικών Κωδίκων: Ζάλευκος[663-2, Λοκροί], Χαρώνδας [633-2, Κατάνη], Ανδροδάμας (Ρήγιον) [Χαλκιδική]. Κως, Μ.Ασία, Λέβεδος, Καππαδοκία. Φείδων[Κόρινθος], Φιλόλαος (Βακχιάδης)[Θήβα]. Κρήτη, 7ος αι., Κώδικας της Γόρτυνας και Νόμος της Ελτυνίας. Αθήνα: Δράκων 621 και Σόλων 594. Μυτιλήνη: Πιττακός. Αρίσταρχος ο Αθηναίος: Δημοκρατικό Σύνταγμα στην Έφεσο, Δημώναξ ο Μαντινεύς: Δημοκρατικό Σύνταγμα στην Κυρρήνη, Χίος, Ηλεία κ.ο.κ.  Δύο παραδείγματα για την Αθηναϊκή Δημοκρατία: 1). Γραφή Παρανόμων [Μήνυση κάποιου Πολίτη(Α) σε κάποιον άλλον(Β), για απάτη κατά του Δήμου, μέσω Νόμου τον οποίον πρότεινε ο (Β), στην Εκκλησία του Δήμου και έγινε δεκτός. Όμως ο (Α), ανακάλυψε την απάτη και τον δόλο, ή την κακή επίδραση του Νόμου στην ζωή της Πόλεως και ζητά την κατάργησή της, πιθανόν δε και την τιμωρία του ενόχου (εάν δεν έχει περάσει ένας χρόνος). Η Γραφή Παρανόμων αποτελεί Νόμο-Ακρογωνιαίο Λίθο της Λογικής και Λειτουργίας της Δημοκρατίας, καθώς είναι η μόνη δυνατότητα αυτοελέγχου της Εκκλησίας του Δήμου. Επίσης από την λογική του Νόμου αυτού, διαφαίνεται η τάση του Δήμου να μην αφήνει κενά εξουσίας σε θρησκείες ή άλλα κέντρα. 2). Η Ηλιαία, η οποία λειτουργεί ως Δικαστήριο μόνον, αναδεικνύει μια απλή αλήθεια: Χωρίς Λαϊκά Δικαστήρια, δεν υπάρχει Δημοκρατία. Αντιπρόσωποι και Δημοκρατία, είναι ασύμβατοι όροι. Εκεί παιδεύονται οι Πολίτες και αποκτούν την ωριμότητα, η οποία θα τους επιτρέψει να λειτουργήσουν υπεύθυνα στην Εκκλησία του Δήμου. [Η Ηλιαία ακύρωσε την ειλημμένη απόφαση της Εκκλησίας του Δήμου για να γίνουν Δημότες οι δούλοι και μέτοικοι οι οποίοι βοήθησαν στην «επανάσταση του Θρασύβουλου».]
7. Αυτάρκεια: Μέγεθος Κοινότητας (μέσα σε άλλες ίδιες κοινότητες), αποικισμός. Για τους Έλληνες, αυτάρκεια δεν σήμαινε μόνον επιβίωση της κοινότητας από εξωτερικούς εχθρούς και επαρκής σίτιση. Σήμαινε την αδήρητη ανάγκη της κοινότητας να διατηρεί πληθυσμό ικανό να αυτοελέγχεται ΈΓΚΑΙΡΑ, από εσωτερικές ίντριγκες οι οποίες θα έθεταν σε κίνδυνο την εξουσία του συνόλου, από λίγους συνωμότες. Ταυτόχρονα και αρκετά μεγάλο, ώστε να προστατεύεται επαρκώς από εξωτερικούς εχθρούς. Όταν η σφαγές του πολέμου δεν επαρκούσαν για την μείωση του πληθυσμού, η Πόλις οργάνωνε την δημιουργία μιας νέας αποικίας, αυτόνομης (και ελεύθερης) όπως και ο μέχρι τούδε τρόπος ζωής. Η κατανόηση αυτών των περίπλοκων σκεπτικών, περνά μέσα από την σωστή ανάλυση της Ιστορίας των Λαών της Θάλασσας και των «Σκοτεινών» χρόνων τους.
8. Παιδεία: Μερικά χαρακτηριστικά της: Κλήρωση ως τρόπος παίδευσης, 20-30 χρονών μόνον παρατηρητές στην Εκκλησία του Δήμου (εκπαιδευόμενοι), Αγορά ως χώρος ενημέρωσης, ανταλλαγής και ζύμωσης ιδεών. Ευθύνη ατομική και κοινωνική [Τι έχω κάνει για τον εαυτό μου; Τι έχω κάνει για την πατρίδα μου; (Λουκιανός)]. Από 18-20 βασική στρατιωτική θητεία και εκπαίδευση. Γραπτά τα κείμενα του Ομήρου για μαθητές από την εποχή του Πεισιστράτου (650). Η τραγωδία, αποτελεί μια αμιγώς Αθηναϊκή-Δημοκρατική εφεύρεση (Νίτσε, Καστοριάδης κ.α.), όπου εκπαιδεύονται κοινωνικά οι Πολίτες στο ανώτερο επίπεδο (νοητικό-συναισθηματικό), για το πως και μέσα σε ποια όρια, θα χειριστούν τα τρέχοντα πολύ σοβαρά, ηθικά εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα της Πόλεως, τόσο σε ατομικό, όσο και σε κοινωνικό επίπεδο.
9. Οικονομία: Δεν γίνεται Δημοκρατία χωρίς φτωχούς στην εξουσία. Οι φτωχοί είναι πιο πολλοί και αφού έχουν ίσα πολιτικά δικαιώματα σε ατομικό επίπεδο με τους πλούσιους, γίνεται το δικό τους. Επίσης στην Δημοκρατία οι πλούσιοι πληρώνουν για όλα, μέσα από διάφορα πολύπλοκα συστήματα φορολογίας. Όμως ποτέ δεν κλέβεται ο κόπος του πλούσιου. Γίνεται σεβαστή η περιουσία του και ο κόπος για να αποκτηθεί. Γίνεται σεβαστή η ταξική διαφορά σε οικονομικό επίπεδο. Απαγορεύεται όμως η οικονομική διαφορά να μεγαλώνει τόσο, ώστε να μην μπορεί να λειτουργήσει η Δημοκρατία. Η Σεισάχθεια αποτελεί το τελικό μαξιλάρι της Δημοκρατίας, καθώς εγγυάται την Ελευθερία των Πολιτών και την Αξιοπρέπεια της Πόλεως. Οι χορηγίες και η νομολογία γύρω από αυτές (ανταλλαγή περιουσιών χορηγών κ.α.), αποτελούν μια έντιμη και ολοκληρωμένη πρόταση, δια μέσου των αιώνων. Το ότι δεν τολμάμε (όχι να το προτείνουμε), ούτε να το διανοηθούμε, δείχνει πόσο δουλικά λειτουργούμε το 2016, σε παγκόσμιο επίπεδο. Τώρα, πως γίνεται αυτοί που βρίζουν την αθηναϊκή Δημοκρατία για την ύπαρξη δούλων, να μην βρίζουν τον εαυτό τους, που είναι οικειοθελώς τέτοιοι, αποτελεί μυστήριο(;). Θα κλείσουμε με τον Θεούσο και συστημικό Ρουσσώ, καθώς βρήκε το κουράγιο να πει 2-3 σωστά πράγματα: Θεωρούσε τους αντιπροσώπους (Στρατιώτες, Πολιτικούς, Δικαστές) Καταστροφή, την Αντιμισθία=Δουλεία και στο Κοινωνικό Συμβόλαιο (βιβλίο 3, κεφ. 15, σελ. 158-162) λέει εμφατικά: «Στους Έλληνες ό,τι έπρεπε να πράξει ο λαός, το έπραττε μόνος του. Μετείχε σταθερά στις συνελεύσεις στην Αγορά. Ζούσε σε ένα ήπιο κλίμα. Δεν ήταν καθόλου πλεονέκτης. Οι δούλοι είχαν αναλάβει όλες τις χειρωνακτικές εργασίες, η μεγάλη ενασχόληση των Πολιτών, ήταν η διατήρηση της Ελευθερίας τους. Εσείς οι νεώτεροι λαοί, δεν έχετε καθόλου δούλους, αλλά είστε οι ίδιοι δούλοι και πληρώνετε την ελευθερία τους με την δική σας. Μάταια επαινείτε αυτήν την προτίμηση. Θεωρώ ότι είναι περισσότερο δειλία, παρά ανθρωπιά«.
10. Ισηγορία: Ισότητα στο δικαίωμα Λόγου. Αυτό φυσικά αφορούσε μόνον τους Δημότες και μάλιστα όχι όλους. Μόνον Άνδρες (δηλαδή Πολεμιστές), Ελεύθερους (δηλαδή Πρόθυμους να Πολεμήσουν για τα Δικαιώματά τους), χωρίς Πολιτικά και Οικονομικά χρέη*, άνω των 30 ετών. *Ατιμία είναι η κατάσταση-τιμωρία στην οποία βρίσκονται όσοι χρωστούν στο Δημόσιο, ή έχουν τιμωρηθεί για πολιτικές πράξεις τους.
11. Δημοκρατική Αρχιτεκτονική: Αγορά, Θόλος, Θέατρο, Κτήρια Κοινής Χρήσης κ.α.: Τα σπίτια των Αθηναίων ήταν προχειροφτιαγμένα, τα Κοινά κτήρια Λαμπροφτιαγμένα. Κάποτε δεν δίστασαν να  βάλουν φωτιά στα σπίτια τους, για να τους δουν οι αγρότες και να προσέλθουν, αλλά και να δημιουργηθεί χώρος για Αγορά και Συνέλευση. Τόσο εύκολα τα ξανάφτιαχναν (και τα γκρέμιζαν). Τόσο λίγο νοιάζονταν για την χλιδή και την καλοπέραση. Από την άλλη ο Θόλος, ήταν το Διοικητήριο της Δημοκρατίας και ήταν -φυσικά- στρογγυλός. Η Πνύκα, το θέατρο του Διονύσου, κ.α. αξίζουν μελέτης και προβολής υπό το πρίσμα της Δημοκρατικής λειτουργίας τους.

12. Εκκλησία του Δήμου: Το πιο σημαντικό, τελευταίο. Η Εκκλησία του Δήμου είναι η μεγαλύτερη και σοφότερη εφεύρεση του Ανθρώπου. Σημαίνει τον χώρο όπου ΑΠΑΓΟΡΕΎΕΤΑΙ στον Θεό να εισέλθει. Εδώ οι άνθρωποι αποφασίζουν οτιδήποτε γουστάρουν για την ζωή τους. Δεν ρωτάνε κανέναν «ανώτερο», γιατί δεν δέχονται κανέναν ανώτερο. Για να καταφέρουν δε, ο Νόμος τους, δηλαδή η κοινή τους γνώμη, να είναι πάνω από όλους και να ισαπέχουν από αυτόν, παράγουν Δικαιοσύνη. Για να είναι λειτουργική, παράγουν μέσα στην Εκκλησία του Δήμου, τον Ουσιαστικό Δημόσιο Χρόνο. (Ισηγορία). Αυτή είναι η πρώτη βασική διαφορά της Εκκλησίας από την Αγορά. Μια δεύτερη είναι η αποφασιστικότητα με την οποία περνάνε από την Θεωρία στην Πράξη. Ψηφοφορία-Πλειοψηφία εντός της ημέρας. Νάτος πάλι ο Ουσιαστικός Δημόσιος Χρόνος, ο οποίος αποτελεί για μας…άπιαστο όνειρο.  Δηλαδή, σεβασμός στον εαυτό τους και στην Πόλιν τους.